تغییرات ژئومورفولوژیکی ناشی از احداث سدهای سهند و ملاجیغ در بستر رودخانه‌های قرنقو و شور و دامنه‌های مشرف به دریاچه‌های سدها (واقع در دامنه‌های شرقی کوهستان سهند)

در نواحی نیمه‌خشک، تأثیرات ژئومورفولوژیکی (ریخت‌شناسانة) سدها بسیار شاخص است. این ساختارهای دست‌ساز انسانی، با وجود مزایایی که در تنظیم جریان رودخانه‌ها و کاستن از بزرگی و فرکانس وقوع سیلاب‌ها دارند، رژیم‌های مصنوعی از جریان آب در پایاب رودخانه‌ها پدید می‌آورند و در مسیر انتقال رسوبات از سراب‌ها، آشفتگی‌هایی ایجاد می‌کنند. تغییرات در عملکرد فرایندهای ژئومورفولوژیکی، با افزایش لغزش‌ها، به عمق رفتن بستر جریان و تغییر در آرایش جریان رودخانه‌ها و به‌طور کلی تغییر در فرایندهای فرسایشی و نهشته‌‌گذاری در پایاب و سراب سدها جلوه‌گر می‌شود. حوضه قرنقوچای (واقع در دامنه‌های شرقی سهند با مختصات جغرافیایی از تا طول شرقی و از تا عرض شمالی) که رودخانه‌های شور و قرنقو آن را زهکشی می‌کنند از حوضه‌های نیمه‌خشک با سدهای متعدد است که در دهه‌های اخیر با تغییرات عمده‌ای مواجه شده است. در این مقاله برای بررسی تغییرات ژئومورفولوژیکی رخ‌داده در اطراف سدها، آشفتگی‌های ایجاد شده در دامنه‌ها و همچنین شدت فرسایش، میزان رسوب‌دهی بخش‌های مختلف آن با استفاده از روش دومتغیرة ارزیابی و با بهره‌گیری از امکانات سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، محدوده‌های حساس تعیین و پهنه‌بندی گردیده است. نقشه‌های ترسیمی نشان می‌دهند که بخش‌های بالادست حوضه از نظر شدت فرسایش، در وضعیت نسبتاً بحرانی قرار دارند و فعالیت فرایندهای مختلف فرسایشی و وقوع لغزش‌های نسبتاً بزرگ در کناره دره‌ها و در نزدیکی سدها، رسوبات زیادی را وارد آبراهه‌ها می‌کنند. بررسی‌ها همچنین حاکی از این است که واکنش‌های ژئومورفولوژیکی در اطراف سدها به‌صورت به عمق رفتن بستر جریان، ایجاد پیچان‌ها، افزایش فرسایش خطی، فرسایش کناره‌ای، لغزش‌ها و در قالب افزایش میزان رسوبات منعکس شده است.